Column: Dossierkennis en datagrip

Misschien zakt de moed u in de schoenen want -zoals wel vaker met technische aangelegenheden- staat deze taaie term de relevante inhoud in de weg. Nomen est omen zouden de Romeinen zeggen.

Neem desondanks van mij aan dat IHH de komende jaren van toenemend belang wordt. Terwijl dit vroeger ging over stoffige archieven in de kelder, gaat het nu over omvangrijke datasets in the cloud. En waar het vroeger een randzaak betrof is het vandaag de dag een randvoorwaarde geworden voor succesvolle bedrijven en overheidsinstanties.

Vanzelfsprekend heeft de voortschrijdende digitalisering van de afgelopen decennia een centrale rol gespeeld. Vulpen en typemachine werden ingeruild door computers; papieren formulieren werden vervangen voor PDF-bestanden; en de functie van schuiflades vol hangmappen is grotendeels overgenomen door digitale opslagsystemen die draaien op servers. Tja, de wereld verandert in een oogwenk: als ik tegenwoordig een artikel uit de papieren zaterdagkrant opberg in mijn knipselmapje gniffelen mijn kinderen vanachter hun smartphone.

Toch is het niet alleen de digitale transformatie die IHH belangrijk maakt. Want IHH gaat ook over transparantie en verantwoording en dus vertrouwen. Dat maakt het tot een politieke kernkwestie.

Nog heel goed herinner ik mij de eindeloze reeks Kamerdebatten over de bonnetjesaffaire: als officier van justitie sloot Fred Teeven in 2000 een deal met drugsbaron Cees H. en in 2014 wilde de Tweede Kamer hier opheldering over. Maar bij monde van minister Opstelten ontkende het ministerie van Veiligheid en Justitie te weten om hoeveel geld het precies ging. Tot het beruchte bonnetje (met het bedrag van 4.7 miljoen gulden erop) in 2015 plotseling opdook, in de vorm van een digitale print uit een ICT-systeem. Beide bewindslieden traden direct af.

Een nog groter schandaal was uiteraard de toeslagenaffaire waarbij de op fraude jagende Belastingdienst -op basis van gecombineerde databestanden- een zwarte lijst aanlegde met daarop -verdachte maar veelal onschuldige- gebruikers van de kinderopvangtoeslagregeling.

Deze pijnlijke incidenten waren belangrijke aanjagers van de aanzwellende roep om een andere bestuurscultuur, meer transparantie en een betere beleidsverantwoording door de overheid. Er volgde plechtige beloften van politieke kopstukken en er werd zelfs een Regeringscommissaris Informatiehuishouding aangesteld, in de persoon van de voormalige Amsterdamse ombudsman Arre Zuurmond.

Echter, net toen het allemaal een beetje de goede kant op leek te gaan, onthulde de Volkskrant in 2022 dat minister-president Rutte naar eigen inzicht -bijna dagelijks- berichtjes verwijderde, om zijn ouderwetse Nokia-telefoon te ontlasten. Zo ging een hoop relevante en mogelijk gevoelige informatie verloren. De Kamer was woedend en de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed oordeelde dat de werkwijze van het ministerie van Algemene Zaken niet conform de Archiefwet was.

Inmiddels is het vertrouwen in de politiek historisch laag en gaapt er een diepe kloof tussen burger en overheid. Zeker in een tijd waarin een aantal crises en hoofdpijndossiers ons land in een beklemmende greep neemt, kunnen we ons dit gebrek aan draagvlak niet permitteren.

Onze overheid zal zich de komende tijd van zijn beste kant moeten laten zien. De nadruk moet daarbij verschuiven van beeldvorming naar bestuursverantwoordelijkheid, van de buitenkant naar de binnenkant, van grote uitspraken naar goede uitvoering, van nieuw beleid naar beter beheer en van vertrouwelijkheid naar betrouwbaarheid. Om het vertrouwen ter herwinnen zal het kabinet dossierkennis en datagrip moeten etaleren. Met andere woorden: het op orde brengen van de informatiehuishouding is een topprioriteit.

Kees Verhoeven, voorzitter Raad van Advies KNVI

Deze column verscheen ook in InformatieProfessional 05/2023.