Verslag | Studiereis Straatsburg : van Tweede Wereldoorlog tot mensenrechtenbibliotheek

Aanvang studiereis
Op woensdagochtend 18 september 2019 verzamelt zich een groep mensen op een stoep in Den Haag. Allen komen ze om de reis te ondernemen naar Straatsburg. De studiereis heeft een eclectische mix aan KNVI-professionals aangetrokken uit de informatiebranche en de IT-wereld van de Hoge Raad tot en met een bekend telecommunicatiebedrijf. Mensen stellen zich al snel voor en tijdens de reis worden nieuwtjes en bezigheden omtrent het vakgebied uitgewisseld.

Bus
De reis verloopt voorspoedig door het golvende Duitse landschap en al snel wandelt de groep tegen het einde van de middag het oude centrum van Straatsburg in. Op naar het diner. Na de avondmaaltijd komt het hotel in zicht, waar sommigen nog natafelen in de lounge bar. Na een goede nachtrust zal de donderdagochtend aanvangen met een bezoek aan de Raad van Europa.
 

1. Raad van Europa
Bij de residentie van de Nederlandse ambassadeur van de Raad van Europa wordt de groep welkom geheten door Mr. Roeland Böcker. In een korte tijd vertelt hij over het werk van de Raad van Europa. De Raad is na de Tweede Wereldoorlog op 5 mei 1949 in het leven geroepen ter bevordering van de mensenrechten, de rechtsstaat en de democratie. De organisatie heeft niets van doen met de Europese Unie. Ook al zijn alle 28 EU-landen lid mét daarnaast nog 19 niet-EU-lidstaten. Deze 47 leden van de Raad van Europa sturen ieder hun Minister van Buitenlandse zaken als afgevaardigde. De organisatie heeft een groot aantal verdragen tot stand gebracht, waaronder het bekende Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat van kracht is vanaf 1953. De Raad van Europa heeft een signalerende en onderzoekende rol als het gaat om mensenrechtenschendingen. Bij mensenrechtenschendingen gaat het niet over de schuldvraag van de verdachte, maar of het recht als mens is geschaad, deze rechten gelden dus ook voor zware criminelen.

Symbiose
Als het Europees Hof voor de Rechten van de Mens met een uitspraak komt zal de Raad van Europa het desbetreffende lid daarop aanspreken. Na vier jaar wordt het land gecontroleerd door de Raad of het veranderingen heeft doorgevoerd om herhaling van de schending te voorkomen.

Mensenrechten
Het idee was eerst om de mensenrechten ook te betrekken op facetten als de economie, maar dat werd te breed. Daarom zijn de rechten gericht op het leven en is de tekst zo algemeen mogelijk opgesteld. De ambassadeur rond zijn verhaal af omtrent het wederom accepteren van Rusland als lid. Rusland was geroyeerd als lid, sinds 2014 naar aanleiding van de Krim annexatie van de Oekraïne. Dat ligt gevoelig voor Nederland door de vermeende rol van het Russische leger in het Oost-Oekraïne conflict en het neerschieten van het passagiersvliegtuig MH17 in 2014 met vele Nederlandse burgerslachtoffers tot gevolg. Nederland is akkoord gegaan om zo de communicatielijnen met Rusland open te houden. Een echte dealbreaker voor de Raad van Europa zou zijn als een land de doodstraf invoert.  

Informatievoorziening
Vanuit de groep komt de vraag hoe de juridische dienstverlening is geregeld voor de ambassadeur. Ten tijde van zijn werk als jurist vertelt Roeland Böcker kwamen de gerechtelijke uitspraken nog per post. Vaak had hij toen contact met een archiefmedewerker. Maar de informatievoorziening is geheel veranderd door de jaren heen. Nu laat hij veelal de online informatie opzoeken door een medewerker.

“Het gaat niet goed met de wereld, maar het zou slechter zijn als er geen Raad van Europa was.”

2. Europees Parlement
De KNVI-groep wordt welkom geheten door mevrouw Sarah Dubrulle. Een film wordt gestart over de geschiedenis van de Europese Unie. Na de tweede wereldoorlog begint de EU als een vredesproject om de machtsstrijd in Europa tussen Frankrijk en Duitsland te neutraliseren. Het eerste initiatief in 1952 heet de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Hierdoor zou oorlog niet meer mogelijk zijn tussen de grootmachten.

Zetel
Straatsburg is de officiële zetel voor het Europees Parlement, dat is zo geregeld in het EU-verdrag. Volgens de spreker staat de Franse stad als vredessymbool ook sterk, omdat familieleden in de grensstreek tegen elkaar konden komen te staan als soldaat in het Duitse of Franse leger. De Duitse jongeren van nu zullen de Fransen als vijand niet snel meer noemen. Dat was vroeger wel anders voor de generatie, die twee wereldoorlogen tussen de beide landen hebben meegemaakt. De verhuizing per maand tussen de twee steden blijft een discussiepunt en kost 114 miljoen euro op jaarbasis. Brussel is de werkzetel en in Straatsburg komt men voor de plenaire vergaderingen. Dossiers moeten dan zijn afgerond. Als mijlpaal op de kalender om zaken op tijd af te ronden werkt de maandelijkse verhuizing tussen de twee steden wel. Misschien dat een toekomstige generatie de knoop doorhakt.

Wetgevende trajecten
Het parlement had eerst geen enkele wetgevende macht, maar mag nu wel wetsvoorstellen doen op enkele gebieden, zoals voedselveiligheid en de begroting. De echt wetgevende macht blijft bij de Europese Commissie. Een traject kan gemiddeld 2 tot 3 jaar duren. Maar de maatregelen voor de kredietcrisis zijn binnen 6 maanden doorgevoerd. Een verordening is direct van kracht binnen de EU. Een richtlijn moet vertaald worden naar de nationale regelgeving. Na 4 jaar wordt geëvalueerd of de EU-regelgeving zijn doel heeft bereikt. Of de wetgeving na een negatieve beoordeling wordt geschrapt is niet duidelijk. Op de website EUR-lex is te zien wat de status is van een voorstel, maar ook op de legislative train website. Jammer genoeg kan de gids Sarah Dubrulle ons niet meer vertellen over de belangrijke EUR-lex website en haar organisatie. Deze zetelt in Luxemburg. 

Brexit
Een paar uur geleden is de plenaire zaal leeggelopen. De schoonmakers nemen de ruimte over. We zien in de verte een EU-vlag met Britse vlag staan op een parlementsbank. Het aantal afgevaardigde parlementsleden is naar verhouding van het bevolkingsaantal van een lidstaat. Duitsland heeft bijvoorbeeld het maximum aan 96 afgevaardigden en Malta het minimum aan 6 parlementsleden. En toch wordt het aantal parlementsleden - van de in totaal 750 - niet naar beneden gesteld vanwege de Brexit. De Britse zetels zullen na de Brexit worden verdeeld over de andere landen.

Talen
De gids vertelt over de zetelverdeling in het parlement. De parlementsleden zitten naar politieke stroming gegroepeerd in de zaal en niet per land of naar taalgebied. Er zijn veel tolken nodig voor de 24 talen, die gesproken worden in het parlement. Tolken, die zowel Gaelisch als Litouws spreken zijn van harte welkom.

Over de Brexiteers tijdens de recente vergadering: “They were loud”

Na een vrij te besteden donderdagavond en een korte nachtrust is het tijd voor de vrijdagochtend met op het programma het Europese hof voor de Rechten van de Mens. Hier zullen we spreken met collega’s van de informatievoorziening.


3. Europees Hof voor de Rechten van de Mens
In 1959 werd het Europees Hof voor de Rechten van de Mens opgericht in navolging  van de Raad van Europa in 1949 en haar  Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat in werking kwam per 1953. De twee instellingen zijn budgettair aan elkaar gekoppeld en worden gefinancierd uit de lidmaatschapsgelden van de verdragslidstaten. Bij het Hof kunnen individuen, groepen, organisaties en landen een klacht indienen tegen elk van de 47 lidstaten van de Raad van Europa.  Er zijn verschillende kamers in het Hof, die zich onderscheiden in de soort zaken en het aantal rechters dat zich over de zaak buigt. Het aantal kan verschillen van 1 tot 17 rechters. Alvorens een zaak bij het Hof voorkomt moeten alle nationale rechtsmiddelen zijn gebruikt.

Team
Een presentatie volgt door de kennisdivisies van het Hof. Aanwezig zijn Leif Berg, Head of the Case-law Information and Publications Division; Vanessa Aeby, Lawyer in the Case-law Information and Publications Division; Genevieve Woods, Head of the Library en Stefano Palermiti, Head of the HUDOC Unit.

Uitspraken database
HUDOC is de database met alle uitspraken van het Hof.  Stefano legt uit dat de website 4 miljoen gebruikers heeft per jaar. En dat het aantal 161.000 documenten behelst, dat per jaar met 6% groeit. De interface wordt in verschillende talen aangeboden van Russisch, Turks, Georgisch tot Spaans.  

Knowledge
Leif Berg legt uit dat het Hof een kennisintensieve organisatie is dat 62.000 aanhangige zaken behandelt. Het doel is om de aanwezige kennis tussen de 5 verschillende kamers en haar rechters te delen, dit om op basis van gelijksoortige rechtszaken ook structureel dezelfde soort uitspraken te bewerkstelligen. Er is al een informele manier tussen de rechters om de kennis te delen, maar men is nu opzoek naar een meer structurele en consistente wijze aan de hand van IT en een betere ontsluiting. Er is een kleinschalige pilot opgezet om deze kennis op een andere manier te delen en dat lijkt positief te verlopen.

Platform extern kennisdelen
Ook kan een nieuw platform gebouwd worden, waarop mensenrechtenadvocaten en rechters hun input en toelichting kunnen geven op uitspraken: ‘two way sharing’ in plaats van ‘one way sharing’. Zo’n platform kan afgestemd zijn per land om een ander profiel te tonen. Maar dat is toekomstmuziek.

Thematisch zoeken
Men wil graag de toegang tot de uitspraken meer gebruiksvriendelijk te maken voor niet-experts en de gewone gebruiker. Het uitvoeren van research – zoeken op woorden - wordt als moeilijk ervaren. Een idee is om de uitspraken beter naar onderwerp of thema aan te bieden oftewel thematisch zoeken te faciliteren. Daarvoor moet een nieuwe taxonomie worden gebouwd. Per thema worden dan de uitspraken uit HUDOC gekoppeld.

Tagging by concept
Het Hof kijkt ook naar een kunstmatige intelligentie tool voor de indexering van de uitspraken op thema, maar een makkelijk toepasbaar AI-instrument om de uitspraken in HUDOC te ontsluiten voor dit thematisch zoeken is nog niet voorhanden. Ook daar zou de nieuw te maken taxonomie voor nodig zijn. Keuzes moeten gemaakt worden in de allocatie van mensen en resources.

Guides
Aan de KNVI-groep wordt gevraagd om de verschillende gidsen goed te promoten. Deze gidsen zijn geschreven voor de gebruiker om snel de juiste informatie te vinden over een onderwerp, maar zitten enigszins verstopt op de website. De gidsen zijn te vinden onder Case law analysis:

- Case-law guides – commentaar gerangschikt per verdragsartikel of protocolartikel. Het commentaar bespreekt de meest belangrijke uitspraken op basis van het verdragsartikel.

- Case-law research reports – rapporten gerangschikt op thema of onderwerp. De rapporten bevatten uitleg op basis van een bekend thema, dat in de verschillende uitspraken van het Hof is behandeld.

- Ook de handleiding ‘Finding and understanding the case-law’ om gebruik te maken van de HUDOC database om uitspraken te zoeken is in verschillende talen aanwezig.

Er zijn zelfs video’s in het verleden gemaakt, geïnspireerd op de Ted Talks, over de regels en de processen van het Hof. Een live webinar behoort tot de mogelijkheden om rechters of advocaten uitleg te geven over de HUDOC-database.

External knowledge
Duidelijk wordt gesteld dat de HUDOC-database met de uitspraken, waar tot nu toe over gesproken is gezien wordt als interne kennis, de primaire bron en dat de bibliotheek zich richt op de externe kennis ofwel secundaire bronnen, zoals de publicaties van uitgevers.

Bibliotheek
Een presentatie van de bibliotheekcatalogus volgt. De bibliotheek maakt gebruik van de Symphony software van fabrikant SirsiDynix (USA), waar men zeer tevreden over is. De catalogus bevat 68.000 items. De bibliotheek en haar dienstverlening wordt door 5 collega’s uitgevoerd.

Trefwoorden
Alle boeken, artikelen of hoofdstukken over een uitspraak, het verdrag of mensenrechten krijgen een specifiek trefwoord toegekend. De trefwoordenlijst is alleen geen officiële taxonomie, maar een lijst van 6.000 termen in twee talen Frans en Engels. De lijst is zeer uitgebreid met persoonsnamen, organisaties en geografische aanduidingen. Een tijdschriftartikel over een bekende uitspraak krijgt bijvoorbeeld ook als trefwoord de eigen naam, waaronder de rechtszaak bekend staat. Of het ECLI-nummer van de uitspraak ook wordt toegevoegd is niet duidelijk. De European Case Law Identifier (ECLI) is een Europese standaard voor het uniek nummeren van rechterlijke uitspraken.  Een ECLI-nummer is dus een uniek nummer, waarmee kan worden gerefereerd aan een uitspraak. Ook worden er ietwat ingewikkeld uitziende afkortingen als trefwoord toegepast naar publicaties over verdragsartikelen. De gestelde uitdaging om thematisch zoeken toe te passen is dan ook een mooi uitgangspunt.  

Zoektocht Hof
Ook bij het Hof zie je de zoektocht om het de gebruiker zo makkelijk mogelijk te maken om de juiste informatie te vinden aan de hand van techniek en de aanwezige resources en guides. De heroriëntatie op gebruiksvriendelijkheid en kennisdelen die nu plaatsvindt is interessant, want soms kan een informatieprofessional te veel vanuit de eigen systemen en werkwijze denken. Vast te stellen is wel dat de HUDOC-databank meer ontwikkelt lijkt dan de bibliotheekcatalogus. Bij het HUDOC kun je bijvoorbeeld het zoekresultaat filteren. Ook een kruisbestuiving tussen de twee systemen is nog niet van de grond gekomen, dat zou technisch te moeilijk zijn. Terwijl het mooi zou kunnen zijn om zowel de uitspraak als meteen de gepubliceerde literatuur in 1 oogopslag te zien. Alle metadata is aanwezig in de systemen en de kennis ook.

The court: “A Knowledge institution with a capital K.”
 

Conclusie
Alle Europese instituties zijn ontstaan uit de geleerde lessen van de Tweede Wereldoorlog. Van de Raad van Europa en haar toezicht op mensenrechtenschendingen bij haar verdragslidstaten tot de Europese Unie om de macht te verdelen tussen de grootste Europese landen. Een kwetsbare balans om de vrede te bewaren op het West-Europese continent. Juridische informatiedienstverlening heeft daar een belangrijke rol in te spelen, als het gaat om de publicatie van EU-wetgeving tot de uitspraken van het Hof. De presentatie van het kenniswerk bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens was het meest indrukwekkend. Ook hier is de bekende uitdaging aanwezig om informatie eenvoudig toegankelijk te maken voor de gebruiker. De kennis is aanwezig, maar hoe kan deze zo makkelijk mogelijk worden gevonden en gedeeld? Een mooie ochtend om de studiereis mee af te sluiten.

Met dank aan de KNVI-leden voor de deelname aan de reis en de leerzame interacties.

 

Verslag activiteit
Datum           Woensdag 18 – vrijdag 20 september 2019
Activiteit        Studiereis Straatsburg
Instituut         Nederlandse ambassade van de Raad van Europa,         
                       Europees Parlement en
                       het Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Sprekers        Roeland Böcker, Sarah Dubrulle, Leif Berg,
                       Vanessa Aeby, Genevieve Woods, Stefano Palermiti
Organisator   KNVI Juridische Informatie

Het verslag is als PDF bestand met foto's en links hier te downloaden.